Zastosowanie olejków eterycznych w celach leczniczych ma długą historię. Już w czasach starożytnych pojawiały się wzmianki o recepturach mieszanek roślinnych. Wymieniane tam rośliny to między innymi tymianek i mirt. Stare księgi indyjskie, egipskie papirusy, tradycyjna medycyna chińska, Biblia oraz Koran – we wszystkich tych świadectwach znajdują się opisy stosowania naturalnych substancji zapachowych. Opisywane jest szerokie spektrum zastosowań pachnideł, począwszy od właściwości magicznych, przez estetyczne i lecznicze aż po sposób wyrażania uczuć. Również wśród antycznych Greków i Rzymian substancje aromatyczne cieszyły się ogromną popularnością. Ojciec medycyny Hipokrates, zalecał używanie olejków do masaży i kąpieli, a greccy żołnierze zawsze nosili przy sobie maść z mirry, która wspomagała leczenie ran [6,8,9].

Olejki eteryczne są to substancje zapachowe, znajdujące się najczęściej w specjalnych komórkach tkanki wydzielniczej roślin. Takie komórki są charakterystyczne dla roślin olejkodajnych, np. gatunków z rodziny sosnowatych, jasnotowatych, mirtowatych, rutowatych i baldaszkowatych. Pod względem składu olejek jest mieszaniną rozmaitych związków chemicznych. Roślinom służą do odstraszania naturalnych wrogów lub szkodników. Do pozyskiwania olejków na skalę przemysłową wykorzystuje się różne części roślin, zależnie od ilości gromadzonych w nich olejków: kwiaty, pąki, liście, igły, owoce, nasiona, ziele, kłącza, korzenie, kora lub drewno. Olejki otrzymuje się też z korzeni i liści niektórych gatunków traw egzotycznych [5,9].

Za rośliny olejkowe uznaje się takie, które zawierają w sobie  powyżej 0,01% olejku. Olejki są produktami pozyskiwanymi w bardzo małych ilościach. Ekskluzywny charakter artykułu stanowi z kolei o wysokiej cenie. Przykładowo 1l olejku różanego otrzymuje się z 2-4 ton ręcznie zebranych płatków róż. Dlatego porcja 2ml prawdziwego olejku różanego kosztuje powyżej 100zł [3,7,9].

Aromaterapia dopuszcza olejki otrzymywane wyłącznie dwoma sposobami:

• destylacja z parą wodną,
• wytłaczanie na zimno skórek owoców (olejki cytrusowe).

W celu zmniejszenia kosztów, producenci czasami dopuszczają się fałszowania olejków aromatami syntetycznymi lub tańszymi olejkami eterycznymi o podobnym zapachu.

Należy pamiętać, że odmienny skład olejków ma bardzo Duzy wpływ na sposób ich działania.

Istotną kwestią jest również fakt, że olejki eteryczne, podobnie jak leki, zachowują swoje właściwości tylko przez określony czas. Termin przydatności produktu podany jest na opakowaniu. Olejki wymagają również właściwego przechowywania oraz zachowania ostrożności (przepisy przeciwpożarowe) podczas wykonywania zabiegu, ponieważ olejki są substancjami łatwopalnymi [8,9,10].

Tak jak wiele substancji zapachowych, olejki eteryczne mogą wywoływać niepożądane działania uboczne. Zatem dla własnego bezpieczeństwa dobrze jest wykonać próbę uczuleniową oraz skonsultować się z lekarzem w przypadku chorób przewlekłych. Szczególna ostrożność nakazana jest wobec dzieci, kobiet w ciąży lub karmiących piersią. Inne ostrzeżenia dotyczą olejków bogatych w  furanokumaryny, które zwiększają wrażliwość na promieniowanie UV. W tym przypadku nie wykonuje się zabiegów aromaterapeutycznych podczas naświetlania lampami oraz przed opalaniem się  [9,10]. Niektóre olejki wykazują bardzo silne działanie na organizm człowieka, dlatego w takich przypadkach nie należy przekraczać liczby 2 kropli na jeden zabieg [3,9].

Aromaterapia, zwana potocznie „leczeniem zapachami”, kiedyś stanowiła wiedzę tajemną dostępną tylko dla kapłanów i szamanów. Obecnie stanowi gałąź medycyny alternatywnej wykorzystująca olejki eteryczne i inne substancje zapachowe do korzystnego wpływania na nastrój, procesy poznawcze oraz zdrowie. Należy podkreślić fakt, że aromaterapia jest skuteczną metodą również u pacjentów anosmią, czyli całkowitą utratą węchu. To wskazuje na brak konieczności udziału narządu powonienia podczas terapii. Jednakże węch odgrywa istotną rolę jako czynnik oddziałujący na wewnętrzną równowagę organizmu i podświadomość. Wrażenia zapachowe trafiają bowiem do układu limbicznego w mózgu, który steruje emocjami, takimi jak zadowolenie, przyjemność, strach oraz odpowiada za zdolność uczenia się i zapamiętywania. Zapach może przywołać miłe lub przykre wspomnienia, a tym samym wpływać na przebieg i efekty terapii. Dlatego bardzo ważną kwestią w prowadzeniu aromaterapii jest stosowanie zapachów przyjaznych pacjentowi [1,2, 3,4,9].

Właściwie dobrana aromaterapia może stanowić metodę profilaktyczną na utrzymywanie dobrej kondycji fizycznej i psychicznej. Działanie olejków eterycznych może również wspomagać konwencjonalne metody leczenia. Ogólne działanie olejków eterycznych opisuje się jako: ożywienie i wzmocnienie wielu funkcji organizmu, pobudzenie układu nerwowego, poprawę komfortu psychicznego pacjenta oraz działania farmakologiczne (cucące, przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, żółciopędne, moczopędne, wykrztuśne, rozkurczowe, powodujące przekrwienie skóry) [7,9].

W celu odpowiedniego doboru olejków indywidualnie do potrzeb pacjenta, opracowano tzw. kręgi aromaterapeutyczne, które pomagają aromaterapeutom jakie olejki mają podobne działanie i jakich mieszanek można użyć w konkretnych przypadkach.

Rys.1. Kręgi aromaterapeutyczne [źródło: http://www.drbeta.pl/webpage/pl/jakie-olejki-na-jakie-schorzenia.html].

Zabiegi aromaterapeutyczne dzielą się na:

• inhalacje
• saunę aromaterapeutyczną
• kapiel aromaterapeutyczną
• kompresy aromaterapeutyczne
• masaże aromaterapeutyczne

Opracowano na podstawie:

1. Aromaterapia – pachnąca sztuka. Praca zbiorowa. Wydawnictwo Wiedza i Życie, Warszawa 1996.
2. Avery G.: Co wnosi nos? Nauka o tym, co pachnie. Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2010.
3. Brud W.S., Konopacka I.: Pachnąca apteka. Tajemnice aromaterapii. Wydawnictwo Pagina Sp. z o.o., Warszawa 1998.
4. Brud W.S.: Substancje roślinne w kosmetyce – nowe trendy. Aromaterapia 2002; 4(30), t.8, s.20-27.
5. Jabłońska-Trypuć A., Farbiszewski R.: Sensoryka i podstawy perfumerii. MedPharm Polska, Wrocław 2008.
6. Jakimowicz-Klein B.: Aromaterapia. Pytania i odpowiedzi. Astrum, Wrocław 2007.
7. Jędrzejko K.: Rośliny i surowce aromatyczne. Aromaterapia 2006; 2(44), t.12, s.11-16.
8. Konopacka-Brud I., Brud W.S.; Aromaterapia dla każdego. Wydawnictwo Vital, Białystok 2015.
9. Molska P., Kowalska-Wochna E., Aromaterapia w schorzeniach narządu ruchu i w odnowie biologicznej. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja 2016; 72:54-61.
10. Romer M.: Aromaterapia. Leksykon roślin leczniczych. Wyd. MedPharm Polska, Wrocław 2010.
11. drbeta.pl/webpage/pl/jakie-olejki-na-jakie-schorzenia.html