Joga jest coraz częściej wykorzystywana w rehabilitacji pacjentów, którzy są zainteresowani holistycznym rozwiązywaniem problemów. Ćwiczenia wywodzące się ze staroindyjskiego systemu kojarzone są rozciąganiem i relaksacją. W rzeczywistości, nie chodzi o zwiększanie zakresów ruchu jako takich, ale o zrozumienie pozycji i pracę nad zbalansowanym ustawieniem ciała w przestrzeni. To wszystko wymaga przynajmniej fizjologicznych zakresów ruchu, utrzymania dynamicznej równowagi, siły i koordynacji, które są niezbędne do utrzymania masy własnego ciała w różnorodnych pozycjach tzw. asanach. Rozciąganie połączone z pracą nad świadomością własnego ciała wpływa rozluźniająco na nadmierne napięcie systemu mięśniowo-powięziowego. Synchronizacja ruchu i oddechu podczas wykonywania ćwiczeń jest bodźcem stymulującym równowagę.
Pozycje jogi przyjmują różnorodne formy i stopnie trudności. Ćwiczenia mają postać statyczną i dynamiczną. Tradycyjnie dzielą się na pozycje stojące, siedzące, pozycje rozciągające przód i tył ciała, skręty tułowia, ćwiczenia brzuszne, podporowe oraz pozycje odwrócone gdzie głowa znajduje się poniżej poziomu serca. Układ ćwiczeń łączy się w logiczne, płynne sekwencje składające się z kolejnych grup asan. Można również ułożyć trening kierunkowo i tematycznie szeregować ćwiczenia oraz modyfikować je pod względem ograniczeń pacjenta. Ten właśnie kierunek pozwala na wykorzystanie jogi w rehabilitacji.
Joga daje szeroki wachlarz ćwiczeń, które można zastosować w fizjoterapii. Obok standardowych, samodzielnych asan, do wykorzystania w leczeniu doskonale nadają się liczne uproszczone warianty pozycji z wykorzystaniem drabinek, klocków, pasków, wałków, krzeseł lub ściany. Pozwala to na asekurację podczas ćwiczeń, odciążenie i dostosowanie treningu do ograniczeń pacjenta. Często też wykonywane są ćwiczenia z partnerem, który zależnie od pozycji wspomaga pracę kręgosłupa, mobilizuje stawy lub stymuluje do korekty.
Praca z partnerem stanowi również motywację do dalszych ćwiczeń i wspomaga w procesie leczenia.
Utrzymanie pozycji podczas wykonywania ćwiczeń zmierza do zachowania fizjologicznego, wzajemnego osiowego ustawienia stawów kończyn oraz ustawienia segmentów ciała w pionie z zachowaniem naprzemiennych krzywizn (lordoza udowo-goleniowa, kifoza krzyżowa, lordoza lędźwiowa, kifoza piersiowa, lordoza szyjna, kifoza potyliczna). Wzbudzanie prawidłowych reakcji posturalnych wynika z aktywnej pracy w reakcji na podłoże.
Kluczowym warunkiem terapeutycznego zastosowania jogi jest diagnostyka zaburzeń wzorców ruchowych pacjenta. Identyfikacja nieprawidłowych wzorców pozwala na kontrolowaną korektę poprzez ćwiczenia i pracę nad eliminowaniem wzorów kompensacyjnych. Należy podkreślić, że celem nie jest wykonanie samej pozycji, ale prawidłowe ustawienie ciała, dla którego asana jest tylko oprawą. Bardzo często pozycje w pewnym sensie prowokują utratę prawidłowego ustawienia ciała, a zadaniem pacjenta jest wychwycenie nieprawidłowości, skorygowaniu i zatrzymaniu się na wcześniejszym etapie, kiedy możliwe jest jeszcze wykonanie konkretnego ruchu bez kompensacji. Pacjent nieświadomy nieprawidłowych wzorców, nie jest w stanie zrealizować ruchu w prawidłowy sposób i nawet w teoretycznie dobrze dobranych ćwiczeniach uruchamia nieprawidłowe wzorce prowadzące do przeciążeń.
Wykorzystanie jogi jako formy kinezyterapii ma niezwykły potencjał rozwojowy. Sekwencje asan uszeregowane według klasycznych reguł jogi stanowią spójny, ogólnorozwojowy system ćwiczeń w pozycjach wysokich i niskich, w łańcuchach otwartych i zamkniętych w formie dynamicznej i statycznej. Ćwiczenia uzupełnione o diagnostykę fizjoterapeutyczną mogą być stosowane w leczeniu ukierunkowanym dla konkretnego dysbalansu mięśniowego, a także stanowić kontynuację rehabilitacji w atrakcyjnej formie aktywności fizycznej.
Niezwykle ważnym walorem jogi, wykraczającym poza ramy tradycyjnej kinezyterapii, jest aspekt psychosomatyczny tego systemu ćwiczeń. Polega on m.in. na synchronizacji ruchu z oddechem, pozwala pogłębić świadomość swojego ciała i zrównoważyć aktywność autonomicznego układu nerwowego, co ma istotne znaczenie dla całościowego funkcjonowania pacjenta.
Piśmiennictwo:
- Stańczak M.: Terapeutyczne wykorzystanie ćwiczeń jogi na przykładzie zespołu wyprostnego lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja. 82(2017): 60-65.
- Schleip R.: Fascia in Sport and Movement. Handspring 2015.
- Iyengar B.K.S.: Basic Guidelines for Teachers of Yoga. YOG 2002.
