Termin odnowa biologiczna oznacza świadome działanie na ustrój przy pomocy różnych naturalnych środków środowiskowych, mające na celu ułatwienie, przyspieszenie i wzmożenie fizjologicznych procesów wypoczynkowych, z powiększeniem zdrowia i wydolności człowieka. Odnowa biologiczna to inaczej bio-regeneracja.
Jednym z najskuteczniejszych zabiegów odnowy biologicznej jest sauna. Należy do najstarszych metod leczenia we wszystkich kulturach. Leczenie ciepłem polega na dostarczeniu do ustroju energii cieplnej, głównie drogą przewodzenia i przenoszenia. W leczeniu czy to ciepłem czy zimnem najistotniejszą rolę odgrywa skóra. Rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry wpływa na zwiększenie przepływu krwi przez tkanki, co jest szeroko stosowane i wykorzystywane w leczeniu wielu schorzeń na przykład stanów zapalnych.
Odczyn organizmu na bodźce cieplne może być miejscowy lub ogólny. Przy odczynie miejscowym występuje rozszerzenie naczyń krwionośnych i limfatycznych w miejscu działania energii cieplnej. Odczyn ten powstaje w wyniku podwyższenia temperatury tkanek, powodując zwiększenie przepływu krwi. Ciepło działa uśmierzająco na ból i powoduje zmniejszenie napięcia powierzchniowego. Bodźce cieplne o natężeniu przekraczającym granicę tolerancji mogą spowodować uszkodzenie skóry i oparzenie. Gdy zabiegi cieplne są stosowane na dużą powierzchnię ciała i w ciągu odpowiednio długiego okresu czasu, działanie ciepła wyrażać się będzie silniej, gdyż ilość pochłoniętej energii cieplnej jest większa. Wystąpi wtedy odczyn ogólny, charakteryzujący się podwyższeniem ciepłoty ciała, co określamy jako przegrzanie organizmu. Stan przegrzania można uzyskać łatwiej i szybciej, jeżeli równocześnie zabezpieczymy ustrój przed utratą ciepła. Takie zjawisko zachodzi na przykład w okładach borowinowych lub parafinowych. Nie należy zapominać, iż nadmierne przegrzanie ogólne może stanowić niebezpieczeństwo dla życia. Przegrzanie uruchamia mechanizm termoregulacji, związany w wydzielaniem potu. Wydalanie z potem dużej ilości wody, chlorku sodu i innych substancji mineralnych wpływa na gospodarkę wodną i mineralną ustroju i może doprowadzić w konsekwencji do odwodnienia tkanek oraz nadmiernego zmniejszenia poziomu chlorku sodu we krwi. Z tych względów, pacjentom poddawanym ogólnym zabiegom cieplnym, należy podawać wodę z dodatkiem soli kuchennej. W stanie przegrzania organizmu, przy podwyższaniu temperatury o 1 stopień, akcja serca przyspiesza o 20 uderzeń na minutę. Zawartość tlenu w krwi tętniczej maleje, oddech ulega niewielkiemu przyspieszeniu. Dlatego ważnym jest, aby pamiętać, że zabiegi z zastosowaniem ciepła wymagają dużej ostrożności oraz dokładnej znajomości stanu ogólnego osoby poddawanej intensywnemu zabiegowi cieplnemu.
Wskazania do stosowania ciepła obejmują przede wszystkim przewlekłe stany zapalne o różnej etiologii, w których na skutek przekrwienia czynnego można uzyskać pozytywne wyniki leczenia. Również przykurcze mięśniowe występujące po urazach lub niedowładach, przy umiejętnym zastosowaniu ciepła mogą ulec rozluźnieniu. Leczenie ciepłem znajduje zastosowanie w chorobach: narządu ruchu (stłuczenia, krwiaki i urazy tkanek miękkich na czwarty-piąty dzień od urazu, po ustąpieniu odczynu zapalnego, stany pourazowe więzadeł i torebek stawowych w 2-3 tygodnie po wystąpieniu urazu); reumatycznych (w I fazie reumatoidalnego zapalenia stawów, natomiast w II i III fazie tylko w okresie remisji, ZZSK, choroba zwyrodnieniowa stawów, w tym stawów kręgosłupa); układu nerwowego (nerwobóle i zapalenia nerwów obwodowych, po ustąpieniu ostrego okresu, postrzał, rwa kulszowa, porażenie nerwu twarzowego, przykurcze mięśniowo- stawowe, rdzeniowe porażenie kurczowe); skórnych (trądzik, czyraczność); układu oddechowego (przewlekłe zapalenie zatok, nieżyt gardła i krtani, ostre i przewlekłe nieżyty oskrzeli, zapalenie ucha środkowego);
układu krążenia (choroba Raynauda); przemiany materii (otyłość, przewlekła dna);
układu moczowego (zapalenie pęcherza moczowego i dróg moczowych, kamica dróg moczowych, przebiegająca bez powikłań); układu pokarmowego (nieżyt żołądka, przewlekłe zapalenie jelit, stany kurczowe jelita grubego, przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, kamica pęcherzyka przebiegająca bez powikłań czy dyskineza dróg żółciowych).
Przystępując do leczenia ciepłem należy uwzględnić ogólny stan pacjenta, jego wrażliwość na bodźce cieplne, chorobę zasadniczą, jej okres i choroby współistniejące. Wszelkie zabiegi cieplne, zwłaszcza o działaniu ogólnym, powodującym przegrzanie organizmu są przeciwwskazane w: ostrych okresach choroby, nadciśnieniu tętniczym, niewydolności krążenia, zespole płucno sercowym, chorobie niedokrwiennej serca, zawale serca, miażdżycowym stwardnieniu tętnic, zakrzepowo-zatorowym zapaleniu naczyń, skłonności do krwawień, cukrzycy, gruźlicy, nadczynności tarczycy, chorobie nowotworowej, czynnej chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, chorobach ośrodkowego układu nerwowego, zaburzeniach czucia powierzchniowego, chorobach psychicznych, fotodermatozach, wyniszczeniach organizmu, zwłaszcza w wieku starczym.
Przy wyżej wymienionych chorobach jest dopuszczalne stosowanie zabiegów cieplnych miejscowych, pod warunkiem ustalenia wrażliwości pacjenta na bodźce cieplne oraz ścisłej kontroli jego reakcji na zabiegi. Przeciwwskazaniem do stosowania miejscowych zabiegów cieplnych są ostre okresy choroby, urazy kości i stawów (złamania), zmiany zwyrodnieniowe i zniekształcające stawy w przypadku odwapnień kości, odmrożenia, owrzodzenia podudzi czy gruźlica kostno-stawowa.
Wielu sportowców korzysta z zabiegów w saunie chcąc przyspieszyć regenerację mięśni bądź pozbyć sie wody z organizmu. Sauna jest tez wykorzystywana w celach typowo medycznych w chorobach narządu ruchu, układu oddechowego czy stanach pourazowych. Dobroczynne właściwości sauny znane są już od dawna, dzięki zmianom temperatury organizm szybciej pozbywa się toksyn oraz podnosi swoją wydolność. Wysoka temperatura powoduje rozszerzenie się naczyń krwionośnych oraz przyśpieszenie krążenia krwi, dzięki czemu mięśnie są znacznie lepiej odżywione, co z kolei przyspiesza ich regenerację. Jest to bardzo istotne szczególnie po treningu, zwłaszcza że pobyt w saunie zmniejsza potreningowy ból mięśni.
Łaźnia Fińska (sauna) należy obecnie do częstych i chętnie stosowanych zabiegów fizykoterapeutycznych, z zasobu biomedycznych środków odnowy biologicznej w sporcie i rekreacji. Na efekt fizjologiczny sauny suchej składa się działanie wysokiej temperatury i niskiej wilgotności powietrza, co powoduje wystąpienie ze strony wielu układów i narządów ustroju. Gorące powietrze w saunie oddziałuje na dwie duże powierzchnie ciała ludzkiego – skórę i narząd oddechowy. Powoduje to wzrost temperatury ciała od 38 C do 39 C. W tych warunkach zostaje zachwiana równowaga pomiędzy wytwarzaniem a oddawaniem ciepła przez ustrój co prowadzi do przegrzania organizmu. Jeżeli nie przeprowadzi się ochładzania temperatura taka może się utrzymywać do półtorej godziny.
Odczyn na bodziec cieplny przebiega dwufazowo. W pierwszej fazie występuje reakcja wydalania nadmiaru ciepła przez rozszerzenie łożyska naczyniowego i obfite pocenie. Odczyn ten utrzymuje się przez cały okres pobytu w saunie. Druga faza to ogólne przegrzanie organizmu. Występuje w niej przesunięcie równowagi kwasowo – zasadowej w kierunku kwasicy, wzrost ciśnienia krwi, przyśpieszenie tętna oraz częstości oddechów.
Prawidłowa sauna ma działanie pozytywne na układ ruchu. Prowadzi do usuwania z układu mięśniowego związków toksycznych powstałych jako produkt końcowy przemian podczas ich pracy, co prowadzi do skrócenia fazy zmęczenia.
Sauna parowa nazywana jest czasem łaźnią turecką, łaźnią parową czy też łaźnią rzymską. W większości przypadków niezależnie od użytej nazwy chodzi o saunę o dużej wilgotności powietrza i umiarkowanej temperaturze, w której jest wilgotno i parno.Ten rodzaj sauny cechuje bardzo wysoka wilgotność rzędu 80-100% przy temperaturze 40-50 stopni C.
Bardzo często para łączona jest z ziołami co daje dodatkowe efekty zarówno relaksacyjna oraz zdrowotne. Wilgotność w saunie powoduje zwiększone wnikanie wody w skórę, która wypłukuje z niej szkodliwe produkty, nawilża skórę, odżywia ją, działa kosmetycznie i leczniczo zwłaszcza w połączeniu z olejkami eterycznymi i ziołami.
Piśmiennictwo:
- Makowska J.: Odnowa biologiczna a bieganie. 5 sposobów na regenerację. Zdrowie
- Krzystyniak K.L.: Odnowa biologiczna w sporcie i profilaktyce zdrowotnej
- https://rehabilitacja.mp.pl/fizykoterapia/leczenie-cieplem/129254,cieplo-terapeutyczne
- http://www.fizjoterapeutom.pl/materialy/artykuly/fizykoterapia/cieplolecznictwo
