Pozaustrojowa terapia falami uderzeniowymi, zwana w skrócie terapią uderzeniową lub falą uderzeniową, została zaprezentowana w rehabilitacji w latach 90-tych XX wieku i zyskała wielu zwolenników szczególnie w zakresie chirurgii, ortopedii, medycyny sportowej, reumatologii, dermatologii i medycyny estetycznej. Najbardziej znane zastosowanie fali uderzeniowej to rozbijanie kamieni nerkowych (litotrypsje).

• Falę uderzeniową można wytworzyć metodą elektrohydrauliczną, elektromagnetyczną, piezoelektryczną lub pneumatyczną. Fala uderzeniowa to fala mechaniczna o częstotliwości 16-20 MHz, której ciśnienie wzrasta do max. wartości ok. 100 Mpa w czasie mierzonym w nanosekundach, aby po zabiegu uzyskać ciśnienie niższe od wyjściowego, a następnie wzrasta do wyjściowego – wszystko to w cyklu ok. 10 ms. Fala jest generowana poza ciałem człowieka w środowisku wodny, a następnie transmitowana w głąb tkanek na powierzchni styku z ciałem człowieka. Za pomocą specjalnego aparatu można także wytwarzać fale uderzeniowe skompresowanego powietrza, energia kinetyczna takiego pocisku zamienia się na energię akustyczną i poprzez przekaźnik fal uderzeniowych zostaje doprowadzona do ciała pacjenta. Energia, która jest przekazywana podczas zabiegu to tzw. energia przyłożenia (p). Do zabiegów najczęściej wykorzystuje się głowice (przekaźniki uderzeń) o średnicy 15 mm i 6 mm. Falę uderzeniową dzielimy na:
• ESWT (Exstracorporeal Shock Wave Therapy) – zogniskowana fala; generuje ciśnienie 10–100 MPa, przenika na głębokość 12,5 cm z głębokością połówkową 6 cm, przy częstotliwości impulsów 1–8 Hz, ten rodzaj fali powstaje przy wykorzystaniu metody elektrohydraulicznej, elektromagnetycznej albo piezoelektrycznej
• RSWT (Radial Shock Wave Therapy) – powstaje fala promienista, generowana jest przez aparat metodą pneumatyczną, wnikaja 3,5 cm w głąb tkanek przy ciśnieniu 12,3 MPa oraz częstotliwości 1–21 Hz
• PSWT (Planar Shock Wave Therapy) – rozchodzi się płasko, wykorzystywana głównie do leczenia ran, wnika na głębokość około 5,5 cm. Ze względu na przebiegające zjawiska falowe ulega odbiciu, pochłonięciu i rozproszeniu. Zjawiska te będą uzależnione od ośrodka w jakim się przemieszcza. Rozchodzenia się fali uderzeniowej jest większa od prędkości rozchodzenia się fali akustycznej w materiale.

Istnieje także podział w zależności od poziomu energii na falę uderzeniową niskoenergetyczną (LEWST-Low Energy Shock Wave Therapy, < 0,2mJ/mm2) i wysokoenergetyczną (HESWT-High Energy Shock Wave Therapy, > 0, 2mJ/ /mm2).

Pozaustrojowa terapia falą uderzeniową działa przeciwbólowo, wpływa na metabolizm komórkowy, miejscowo poprawia krążenie krwi, zmniejsza odczyn zapalny, stymuluje procesy regeneracyjne tkanek miękkich, pobudza tworzenie się nowych naczyń krwionośnych. Terapia wykorzystywana jest w leczeniu trudno gojących się złamań i stawów rzekomych. ESWT powoduje miejscową dekortykację i fragmentację, co w dalszym etapie pobudza proces osteogenezy. Falę uderzeniową stosuje się także w entezopatii. Nowymi wskazaniami do stosowania terapii uderzeniowej są miejscowa otyłość i cellulit.

Metodyka wykonywania zabiegów falą uderzeniową jest podobna do terapii ultradźwiękowych. Na okolicę wykonywania zabiegu nakłada się żel zabiegowy (np. do USG), przykłada się głowicę, którą przemieszczamy ruchem okrężnym. Naprowadzanie głowicy na obszar terapeutyczny może odbywać się z wykorzystaniem USG, RTG, fluoroskopii, TK lub diagnostyki palpacyjnej. Falę uderzeniową można stosować impulsowo (na punkty bolesne) lub w sposób ciągły (większe powierzchnie zabiegu). Poziom energii przyłożenia dostosowuje się indywidualnie dla każdego pacjenta. Terapia falą uderzeniową zalecana jest, gdy inne standardowe metody nie przyniosły efektu terapeutycznego w ciągu 3 miesięcy. Czas trwania zabiegu to 5-10min, 1-12 powtórzeń co 3-10 dni.

Jednostki chorobowe, w których wskazana jest terapia falą uderzeniową to m.in.: ostroga piętowa, zapalenie powięzi ból ścięgna Achillesa, zespół mięśnia piszczelowego przedniego, ból ścięgien rzepki (kolano skoczka) ból w przyczepach ścięgna udowego, zespół tarcia proksymalnego pasma biodrowo-piszczelowego, zapalenie przyczepu ścięgna do krętarza, ból w okolicy pachwiny, bóle stawów barkowych ze zwapnieniami i bez, zapalenie nadkłykcia (łokieć tenisisty, łokieć golfisty), wyrośla kostne w drobnych stawach dłoni w przypadku choroby zwyrodnieniowej stawów, ból po wewnętrznej stronie nadgarstka, przewlekłe entezopatie, punkty spustowe, staw rzekomy, akupunktura.

Przeciwwskazania do terapii falą uderzeniową to: zaburzenia krzepnięcia krwi (hemofilia), stosowanie leków przeciwzakrzepowych, zakrzepica, choroba nowotworowa, ciąża, polineuropatia w cukrzycy, ostre stany zapalne, dzieci w okresie wzrostu, terapia kortyzonowa do 6 tygodni przed pierwszą terapią ESWT.

Terapia falą uderzeniową jest metodą nieinwazyjną, dla większości pacjentów jest bezbolesna. Zastosowanie jej w praktyce umożliwia skrócenie okresu rekonwalescencji, np. w medycynie sportowej. Aparaty do terapii są ponadstandardowym wyposażeniem gabinetów, pozwalają urozmaicić ofertę zabiegów, zwiększyć skuteczność terapii, jedyną niedogodnością jest wysoka cena zakupu odpowiedniego urządzenia.

Na podstawie: Pisula-Lewandowska A., Terapia falami uderzeniowymi – nowe w fizykoterapii, Praktyczna fizjoterapia i rehabilitacja, 7-8/2010, s. 70-72