Sportowcy, niezależnie od uprawianej przez siebie dyscypliny, posiadają pewną granicę adaptacji swojego organizmu do intensywnego treningu, po przekroczeniu której, następuje niezdolność dalszej adaptacji do wymagań stawianych przez obciążenia treningowe, co w konsekwencji obniża zdolność wysiłkową. Jak powszechnie wiadomo sportowiec nie ma zbyt dużo czasu na wypoczynek, co prowadzi do sumowania się pozostałości po zmęczeniu, rozwija się zmęczenie przewlekłe, a następnie przemęczenie oraz przetrenowanie.
Przetrenowanie (ang. overtrainning) to nieplanowane zmniejszenie lub stagnacja wydolności zawodnika, które trwa przez dłuższy czas i jest wywołane przeciążeniem organizmu, a nie ostrym zmęczeniem występującym bezpośrednio po wysiłku. Natomiast zespół przetrenowania to zaburzenia funkcjonowania organizmu o charakterze patologicznym, który odznacza się spójną oraz stałą niezdolnością do wykonywania wysiłku i niemożnością powrotu sportowca do stanu prawidłowego, nawet po kilku dniach wypoczynku. jak rozpoznać przetrenowanie
Sam termin przetrenowanie pierwotnie obejmuje przeciążenie wynikające z ruchu. Jednak, obecnie wiadomo, że kliniczne objawy zespołu przetrenowania związane są ze stresem psychologicznym i fizjologicznym oraz z nieodpowiednim wypoczynkiem, zaburzeniem odżywiania, czy łagodnym stanem zapalnym. Częstość występowania zjawiska przetrenowania nie jest znana, ale zazwyczaj częściej występuje u sportowców wytrzymałościowych.
W literaturze wyróżnia się dwa typy przetrenowania, które są związane z zaburzeniami równowagi układu autonomicznego. Typ I (typ basedowy) nazywany szeroko objawowym i związany jest ze zmianami dotyczącymi części współczulnej. Ten typ jest relatywnie łatwy do rozpoznania i występuje zazwyczaj u młodych, niedoświadczonych zawodników, którzy uprawiają dyscypliny szybkościowo-siłowe. Dominują w nim objawy pobudzenia organizmu w przeciwieństwie do typu II (typ addisonowy), w którym dominuje zwolnienie procesów metabolicznych. W typie II mamy do czynienia w dużej mierze z układem przywspółczulnym. Typ II przetrenowania dotyczy starszych sportowców, którzy uprawiają głównie dyscypliny wytrzymałościowe. Jest on trudny do zdiagnozowania, a związane z nim objawy przetrenowania ustępują wolno, mimo zmniejszenia objętości treningowej.
Objawy wspólne dla obu typów przetrenowania to: jak rozpoznać przetrenowanie
- obniżenie zdolności wysiłkowych
- niepokój, nadmierne pobudzenie psychoruchowe
- szybkie osiąganie zmęczenia
- brak motywacji podczas zawodów sportowych
- zwiększona podatność na infekcje jak rozpoznać przetrenowanie
- zmniejszenie submaksymalnego i maksymalnego stężenia mleczanu we krwi
Przetrenowanie typu I cechuje: obniżony apetyt, zaburzenia snu, wzrost podstawowej przemiany materii, przyspieszone tętno spoczynkowe, kłucia serca, opóźniony powrót tętna do normy po wysiłku, skrócenie czasu reakcji, nadpobudliwość na bodźce zewnętrzne, drżenie mięśni, niepokój, drażliwość. Natomiast w typie II przetrenowania obserwujemy: apetyt i sen niezakłócony, normalną termoregulację, bradykardię, normalny powrót HR po wysiłku do normy, wzrost rozkurczowego ciśnienia krwi, normalny lub wydłużony czas reakcji oraz normalny nastrój i spokój.
Ponadto istnieje wiele hipotez dotyczących rozwoju zespołu przetrenowania. Do najważniejszych z nich należą m. in.: zaburzenie funkcji połączeń nerwowo-mięśniowych, miopatia mięśniowa, upośledzenie funkcji obwodowych receptorów beta-adrenergicznych, zaburzenia osi podwzgórzowo-przysadkowej, nadmierne pobudzenie osi korowo-nadnerczowej , zaburzenia szlaków metabolicznych, zaburzenia w ośrodkowych szlakach motorycznych – alfa-motoneuronach oraz niedobór węglowodanów. jak rozpoznać przetrenowanie
Czas, który potrzebny jest do ustąpienia przetrenowania zależy od wielu czynników, a głownie od tego z jakim typem przetrenowania mamy do czynienia. W przypadku przetrenowania I typu sportowiec wraca do normy po kilku tygodniach zmniejszenia intensywności treningów i stosowania różnych zabiegów wypoczynkowych z odnowy biologicznej. Jeśli zaś rozwinęło się pełnoobjawowe przetrenowanie typu II, to czas powrotu zawodnika do normy może trwać od 3 do 6 miesięcy, a nawet do roku. Dlatego ważne jest uchwycenie pierwszych oznak przetrenowania, aby nie dopuścić do jego rozwoju. Temu rozpoznaniu służą wskaźniki przetrenowania, do których należą;
- Wskaźniki wydolności fizycznej (sprawność motoryczna, poziom sportowy, restytucja, tolerancja obciążeń treningowych)
- Wskaźniki anatomiczne (bolesność mięśni, bóle krzyża, bóle i złamania przeciążeniowe, zapalenie ścięgien)
- Wskaźniki fizjologiczne (wzrost częstości oddechów, obniżenie lub wzrost HR oraz ciśnienia krwi, spadek całkowitej beztłuszczowej masy ciała, zaburzenia miesiączkowania i częste stany zapalne układu moczowo-płciowego, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, uczucie stałego zmęczenia)
- Wskaźniki biochemiczne (wzrost liczny płytek krwi- szybrze krzepnięcie krwi, zmniejszenie liczby elementów morfotycznych krwi, obniżenie stężenia hemoglobiny, insuliny, potasu, wapnia i żelaza we krwi, spadek glikogenu mięśniowego wątrobowego, wzrost stężenia adrenaliny i noradrenaliny oraz prolaktyny, )
- Wskaźniki immunologiczne (częste infekcje górnych dróg oddechowych, spadek odporności i obrzęk węzłów chłonnych, opóźnione gojenie się ran)
- Wskaźniki psychiczne (pogorszenie samopoczucia, depresja, spadek samooceny i koncentracji, lęk przed rywalizacją).
Wskaźniki te mogą być stosowane podczas rutynowego monitorowania procesu treningowego. Natomiast aby uniknąć przetrenowania wprowadzono wiele strategii postępowania, różnych zabiegów i metod mających przyspieszyć powysiłkową regenerację organizmu sportowca po zawodach czy ciężkim treningu, które mieszczą się zakresie odnowy biologicznej.
Opracowano na podstawie: jak rozpoznać przetrenowanie
- Gleeson M. Biochemical and immunological markers of overtraining, J Sports Sci Med 2002; 1: 31-41.
- Foster C, Lehman M. Zespół przetrenowania. Med Sport 2002; 6(4): 229-37.
- Gawroński W, Szyguła Z. Zmęczenie, przetrenowanie i sposoby intensyfikacji wypoczynku. W: Medycyna sportowa. Jegier A, Nazar K, Dziak A. (red.) Warszawa: PTMS, 2005, str.: 465-82.
