SM czyli stwardnienie rozsiane to przewlekła choroba ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Liczne, rozsiane ogniska zwyrodnieniowe umiejscowione są w istocie białej mózgu, móżdżku i rdzenia kręgowego, powodują odczyn zapalny. W początkowym stadium choroby dochodzi do niszczenia mieliny osłaniającej włókna nerwowe, w późniejszym okresie włókna zanikają i tworzą się blizny glejowe. Przyczyny choroby nie są do końca wyjaśnione. Istnieją teorie immunologiczne, wirusowe, rozważa się wpływ autoagresji.

Przebieg SM charakteryzuje się rzutami, zwykle do kolejnych nawrotów dochodzi w taki sposób, że przebieg choroby staje się coraz cięższy. Stan chorego stopniowo pogarsza się, pogłębia się zniedołężnienie i osłabienie odporności na zakażenia, które często doprowadzają do śmierci. Zajęcie chorobą nerwu wzrokowego już we wczesnym okresie choroby upośledza ostrość widzenia, może pojawić się oczopląs, podwójne widzenie. Typowymi objawami SM są także m.in. osłabienie siły mięśniowej, niedowłady i porażenia kończyn, spastyczność, parestezje, zniesienie odruchów brzusznych, zaburzenia koordynacji nerwowo-mięśniowej, drżenie zamiarowe, ataksja, adiadochokineza, mowa skandowana, zaburzenia zwieracza odbytu i pęcherza, zaburzenia czynności seksualnych, częste depresje, zaburzenia czynności poznawczych, zespoły bólowe mięśni i stawów, zjawisko Uhthoffa, ograniczona tolerancja na czynniki stresowe, urazowe, używki.

W stwardnieniu rozsianym możemy wyróżnić trzy zasadnicze postaci w zależności od umiejscowienia ognisk demienilizacyjnych, są to: postać mózgowo-rdzeniowa, czyli rozsiana, móżdżkowa z przewagą objawów zaburzeń równowagi i ataksji, a także triady – drżenia zamiarowego, oczopląsu i mowy skandowanej, trzecia postać tzw. rdzeniowa, w której dominuje niedowład kończyn dolnych.

Leczenie stwardnienia rozsianego jest trudne ze względu na niepoznaną etiologię. Stosuje się przede wszystkim kortykosteroidy, kortykotropinę, leki immunosupresyjne, immunomodulujące oraz zespoły witamin. Trwają badania nad terapią działającą na mechanizmy immunologiczne odpowiadające ze rozwój SM. W Łodzi testuje się plastry z białkami mieliny łagodzącymi reakcje autoagresji. W ośrodkach badawczych w USA i Kanadzie proponuje się transplantację szpiku kostnego w ciężkich przypadkach SM, terapia ta ma na celu odbudowanie układu odpornościowego.

Poza farmakoterapią, psychoterapią ważną rolę odgrywa także fizjoterapia. W okresie remisji przy łagodnym przebiegu choroby, zastosowanie usprawniania ruchowego przyspiesza poprawę stanu chorego, zwiększa wydolność narządu ruchu, zapobiega następstwom, pozwala zapobiegać następstwom choroby oraz zmniejszać pojawiające się objawy jak np. spastyczność, ataksję, zaburzenia równowagi. Fizjoterapię stosuje się także w okresie zaostrzeń choroby.

Stosując fizjoterapię należy przestrzegać zasad postępowania w SM:

• odpowiednio stosować natężenie ćwiczeń
• nie stosować ćwiczeń oporowych na osłabione mięśnie, w zamian można stosować pozycje ułożeniowe, ćwiczenia rozluźniające oraz w odciążeniu
• dla zwiększenia siły osłabionych mięśni stosować proste ćwiczenia izometryczne
• przy sile mięśni powyżej 3 w skali Lovetta stosować ćwiczenia z wykorzystaniem systemu bloczkowego, taśm elastycznych, sprężyn
• wykorzystywać opracowany indywidualnie dla pacjenta plan rehabilitacji z określonym rodzajem ćwiczeń, ilością powtórzeń, obciążeniem
• zapobiegać przykurczom, osłabieniu siły mięśni i pogorszeniu zakresu ruchomości w stawach poprzez pozycje ułożeniowe, ćwiczenia bierne
• przed ćwiczeniami stosować masaż rozluźniające, żele analgetyczne, szczególnie przy występowaniu zespołów bólowych stawów i mięśni
• przy wystąpieniu ataksji stosować ćwiczenia koordynacyjne, manipulacyjne, ćwiczenia odruchów postawy ciała, ćwiczenia równoważne w pozycjach niskich
• stosować techniki torowania nerwowo-mięśniowego
• stosować ćwiczenia wg. Kegla dla poprawy funkcji zwieraczy pęcherza moczowego i miednicy
• poprawiać funkcjonowanie pacjenta w życiu codziennym – dbać także o stan psychiczny chorego
• w przypadku osób leżących zastosować terapię przeciwodleżynową i pielęgnację skóry
• zabiegi w wodzie stosować w zakresie temperatur 33-36°C w czasie nie dłuższym niż 15-20 minut ze względu na ryzyko przegrzania organizmu
• można stosować zabiegi w kriokomorze w zakresie temperatur -110°C do -160°C w czasie 2-3 minut

Można korzystać z różnych form aktywności fizycznej, zabiegów fizykalnych, rehabilitacji – ważne jest żeby znaleźć taki zestaw, który chory zaakceptuje i polubi. Trzeba uświadomić choremu jego ograniczenia i pokazać jak sobie z nimi radzić. Należy zwracać uwagę na złe nawyki ruchowe, korygować postawę ciała podczas chodzenia, siedzenia np. na wózku inwalidzkim. Niezwykle ważne jest żeby chory chciał współpracować, wiedział jaki cel mają nasze działania i aby proces usprawniania był ciągły, systematyczny i kompleksowy. Warto zachęcać chorych do korzystania z terapii w specjalistycznych ośrodkach rehabilitacyjnych, które są przystosowane dla chorych z SM i zapewniają opiekę zarówno fizjoterapeutów jak i pomoc lekarską, psychologiczną i logopedyczną.

Na podstawie: Kijowski S., Praktyczna fizjoterapia i rehabilitacja, nr 47, 02/2014, s.51-54