Zmiany w skokach startowych na przestrzeni ostatnich lat
Start zawodnika to najszybsza część wyścigu pływackiego. Obecnie stosuje się kilka technik startowych w zmaganiach indywidualnych – najstarsza z nich to Grab Start, w której zawodnik stawia dwie stopy na skraju słupka. Drugim rodzajem jest Track Start, zawdzięczający swą nazwę podobieństwu do startu lekkoatletycznego. W tej technice zawodnik stawia jedną nogę na skraju słupka, a drugą z tyłu. Najnowsza technika startu to modyfikacja Track Startu. Zwyczajowo nazywa się ją Kick Startem. Technika ta pojawiła się wraz ze zmianami w przepisach. Od 2009 roku FINA dopuściła do użytku ukośną podnóżkę, o którą opiera się na słupku tylną stopę. Dzięki niej, zawodnik może z większą siłą oddziaływać zakroczną nogą na blok startowy. Ta nowinka technologiczna spowodowała szybkie rozprzestrzenienie się Kick Startu, który jest aktualnie najczęściej spotykanym startem na imprezach najwyższej rangi. Nie powinno to dziwić, bowiem przegląd literatury dokonany przez Blanco i wsp. (2017) jednoznacznie dowodzi, że Kick Start jest techniką zapewniającą najkrótszy czas do 15 metra.
Ryc. 1. Blok startowy do Kick Startu (źródło: Barlow i in. 2014)
Właściwe rozpoczęcie wyścigu jest szczególnie ważne na krótkich dystansach. W wyścigach na 50m faza startowa obejmuje 30% całego dystansu. Tor i wsp. (2014) wskazują, że start w znacznym stopniu determinuje wynik na krótkich dystansach. Dobre rozpoczęcie wyścigu przez zawodnika daje przewagę psychologiczną nad rywalami, pozwalając jednocześnie na pływanie w mniej wzburzonym środowisku wodnym.
Składowe czasu startu
Na czas startu składa się:
-czas na słupku
-czas lotu
-czas fazy podwodnej (poślizg i praca nóg pod wodą)
W związku z tym, że start jest podzielony na fazy, poprawę czasu można osiągnąć poprzez doskonalenie jego poszczególnych elementów. Z tego względu, należy omówić każdą fazę nieco szerzej.
Czas na słupku
Właściwe ustawienie ciała na słupku w znacznym stopniu determinuje efektywność startu. Zawodnicy powinni dążyć do tego, by w momencie sygnału startowego ich biodra były możliwie jak najwyżej uniesione. Dzięki temu, w trakcie odbicia nie ma konieczności unoszenia bioder, a całą swoją siłę można zużytkować na odbicie w przód. Wysokie ustawienie bioder nie jest jednak możliwe u słabo rozciągniętych zawodników. W związku z tym, szczególnie w treningu sprinterów powinno się poświęcić dużo czasu na ćwiczenia rozciągające kończyn dolnych.
Oprócz ustawienia bioder na kierunku pionowym, ważne jest ich umiejscowienie na kierunku poziomym. Niektórzy zawodnicy ustawiają swoje biodra nieco bliżej przedniej krawędzi słupka. Inni natomiast odginają się mocno w tył. Oba warianty mają swoje zalety.
Ryc. 2. Przykład Track Startu: a) z ustawieniem bioder z tyłu słupka; b) z ustawieniem bioder bardziej z przodu; (źródło: Bingul i in. 2015)
Główną zaletą pozostania z przodu słupka jest krótsze przebywanie na bloku startowym. Zawodnik nie traci czasu na przenoszenie środka ciężkości do przodu bloku. Szybkie opuszczenie słupka powinno oznaczać więc krótszy czas do 15m. Z drugiej strony, zbyt krótkie przebywanie na bloku startowym może utrudnić wygenerowanie dużej siły reakcji słupka. Ponadto, start ten może być niemożliwy do wykonania przez słabo rozciągniętych zawodników.
Zwolennicy ustawienia bioder z tyłu wskazują więcej zalet swojego rozwiązania. Przede wszystkim, dzięki dłuższemu czasowi na słupku zawodnicy są w stanie dłużej napędzać ciało. Jest to związane z prostym wzorem na popęd siły wynikającym z II Zasady Dynamiki Newtona:
m * ∆v = F * t
Gdzie:
m – masa ciała
∆v – zmiana prędkości
F – siła
t – czas
Im dłużej zawodnik działa siłą na blok, tym większą osiągnie prędkość. To oznacza, że mimo straty czasowej na słupku, zawodnik będzie w stanie nadrobić ją zarówno w locie, jak i w fazie podwodnej startu. Jeszcze jedną zaletą ustawienia bioder z tyłu bloku jest fakt, że przy mocnym odgięciu w tył zawodnik jest w stanie napiąć ramiona. To pozwala napędzać ciało także dzięki kończynom górnym. Badania wskazują, że przewagę mają zawodnicy ustawiający biodra nieco bardziej z tyłu. Z tego względu podnóżka do Kick Startu nie powinna być ustawiana blisko przedniej krawędzi słupka.
Lot
Lot trwa od momentu oderwania stóp od słupka do momentu, gdy dłonie wejdą do wody. Długość lotu ma silny związek z czasem startu. Jest to oczywiste, ponieważ na zawodnika w locie działa opór powietrza o minimalnej wartości, podczas gdy w późniejszych fazach uzyskiwanie dużych prędkości utrudnia opór wody.
Mimo że lot w znacznym stopniu wpływa na czas startu, to sam w sobie jest zależny od tego, jak skutecznie zawodnik napędzał ciało na słupku. Od momentu oderwania nóg, pływak nie ma wpływu na prędkość, stąd właściwy kąt i duża moc odbicia są nieodzownym elementem długiego lotu.
Możliwość poprawy skoku w locie ogranicza się w zasadzie jedynie do przyjęcia odpowiedniego kąta ataku wody (kąt między poziomem wody, a górną częścią ciała, gdzie wierzchołkiem kąta są palce u dłoni pływaka) oraz kąta w biodrach. Wielu zawodników w locie i przy wejściu do wody zmienia ustawienie segmentów względem siebie po to, by kontakt z wodą spowodował poruszenie jak najmniejszej ilości cieczy. Takie działanie powoduje zmniejszenie oporu. Z tego względu, ręce, biodra i nogi powinny wejść do wody kolejno po sobie w tym samym miejscu.
Kąt ataku wody jest sprawą mocno indywidualną. Uważa się, że zawodnicy o słabszej fazie podwodnej powinni wchodzić do wody nieco bardziej płasko (mały kąt ataku), ponieważ dzięki temu wcześniej przejdą do pływania pełnym stylem. Zawodnicy z dobrą fazą podwodną powinni dążyć do większego kąta ataku, co zapewni głębsze wejście do wody. Dzięki temu będą w stanie wykorzystać w pełni atut pływania pod wodą.
Faza podwodna
Podobnie jak lot, faza podwodna również jest zdeterminowana przez to, co zawodnik zrobił wcześniej. Trajektoria przemieszczania się pod wodą jest zależna od kąta ataku wody. Prędkość poślizgu jest z kolei wypadkową prędkości lotu oraz tego, jak „czysto” zawodnik wszedł do wody. Mimo dobrego wykonania skoku, prędkość zawodnika pod wodą spada w dość krótkim czasie z 3,5m/s do ok. 2m/s.
Uznaje się, że zawodnik powinien zacząć napędzać ciało pod wodą, gdy jego prędkość spadnie do ok. 1,9-2,2m/s. Zawodnicy rozpoczynający napęd zbyt późno, tracą cenne setne sekundy. Z drugiej strony, zbyt wczesna praca nóg powoduje niepotrzebne wydatkowanie energii. Ponieważ trudno jest samemu określić właściwą prędkość, uznaje się, że zawodnik powinien rozpocząć napęd podwodny ok. 6-6,5m od ściany startowej. Z praktyki trenerskiej często wynika, że zawodnicy rozpoczynają pracę nóg zbyt wcześnie. Być może dzięki temu łatwiej uzyskują właściwy rytm pływania pod wodą.
O ile sekwencja ruchów w fazie podwodnej delfina i kraula jest taka sama, to w stylu klasycznym zawodnicy wykonują ją nieco odmiennie. Warto również zaznaczyć, że w fazie podwodnej stylu klasycznego zawodnicy poruszają się nieco głębiej niż w pozostałych stylach. Nie zmienia to jednak żadnego z przytoczonych wcześniej faktów dotyczących fazy podwodnej.
Faza podwodna kończy się z momentem przejścia do pełnego pływania. Pierwsze ruchy napędowe przypominające pełen styl powinny się rozpocząć, gdy zawodnik znajduje się tuż pod powierzchnią wody. Podobnie jak przy rozpoczęciu fazy napędowej pod wodą, także jej zakończenie wymaga od zawodnika dobrego wyczucia czasu. Zbyt wczesne lub zbyt późne rozpoczęcie pływania pełnym stylem spowoduje utratę prędkości i utrudni wejście w rytm pływania.
Podsumowanie
Start w wyścigu pływackim jest jednym z trudniejszych elementów do oceny przez trenera. Czas reakcji zajmuje zawodnikowi ok. 0,2s, faza na słupku 0,5s, a lot 0,3s, w związku z tym wszystko, co widzi trener od momentu sygnału startowego do wejścia zawodnika do wody trwa nieco ponad 1s. Dodając do tego fazę podwodną, trudniejszą do oceny od pływania pełnym stylem, można stwierdzić, że nie uda się wychwycić wszystkich niedociągnięć startu jednocześnie. W treningu skoków do wody ważne jest zatem skupienie się na pojedynczych elementach, które po złożeniu w całość pozwolą trafnie zdiagnozować słabe i mocne strony zawodnika.
Piśmiennictwo:
- Barlow H., Halaki M., Stuelcken M., Greene A., Sinclair P.J. The effect of different kick start positions on OMEGA OSB11 blocks on free swimming time to 15m in developmental level swimmers. Hum Mov Sci. 2014 Apr, 34, 178-186.
- Bingul B.M., Tore O., Bulgan C., Aydin M., The kinematic analysis of the grab, rear track and front start in swimming. Sport Mont mai 2015, Issue 43-45, 57-61.
- Blanco S.T., Fuente Caynzos B., Arellano R. Ventral swimming starts, changes and recent evolution: A systematic review. Retos, [S.l.] feb 2017, 32, 279-288.
- Elipot M., Hellard P., Taiar R., Boissiere E., Rey J.L., Lecat S., Houel N. Analysis of swimmers’ velocity during the underwater gliding motion following grab start. Biomech 2009, Jun 19, vol. 42 (9), 1367-1370.
- Garcia-Hermoso A., Escalante Y., Arellano R., Navarro F., Dominguez A.M., Saavedra J.M. Relationship between Final Performance and Block Times with the Traditional and the New Starting Platforms with A Back Plate in International Swimming Championship 50-M and 100-M Freestyle Events. Sports Sci. Med. Dec 2013 1, 12(4), 698-706.
- Tor E., Pease D., L., Ball K.A., Hopking W.G. Monitoring the Effect of Race-Analysis Parameters on Performance in Elite Swimmers. International Journal of Sports Physiology and Performance, 2014, 9, 633-636.
