Proces starzenia charakteryzuje się postępującym osłabieniem funkcji poznawczych, ogólnej percepcji zmysłowej i czuciowej. W konsekwencji prowadzi do ograniczenia możliwości funkcjonalnych. Te problemy często ulegają dalszemu pogłębieniu pod wpływem osłabienia ogólnej kondycji fizycznej, bólu lub współistniejących schorzeń.
Utrzymaniem lub powrotem do dotychczasowej sprawności fizycznej zajmuje się fizjoterapia geriatryczna. W celu poprawy funkcjonowania narządu ruchu u osób starszych stosuje się ćwiczenia fizyczne, masaż lub zabiegi z zakresu fizykoterapii. Szczególne zastosowanie mają zabiegi manualne, które wywodzą się z osteopatii.
Do najczęstszych chorób geriatrycznych aparatu ruchu zalicza się zmiany zwyrodnieniowe, osteoporozę, reumatoidalne zapalenie stawów oraz zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa. Proces zwyrodnieniowy jest nieodłącznym elementem starzenia się organizmu. W efekcie, zmiany destrukcyjne zachodzące w ciele człowieka zaczynają przeważać nad procesami naprawczymi. Dochodzi do szeregu zmian obejmujących zarówno kości jak i okoliczne tkanki miękkie takie jak mięśnie, więzadła, torebki stawowe. Postępujące zmiany destrukcyjne zachodzą również w ośrodkowym układzie nerwowym, co skutkuje pogarszaniem się funkcji narządu równowagi. W następstwie tych zmian zwiększa się skłonność do upadków, a tym samym do urazów narządu ruchu.
Terapia manualna to ogólne określenie dla zestawu określonych metod i technik mających na celu diagnostykę oraz leczenie zaburzeń funkcjonalnych układu ruchu. Po przeprowadzeniu wywiadu i dokładnego badania, terapeuta określa przyczynę bólu lub dysfunkcji ruchu. Następnie, w zależności od źródła problemu, stosowane są odpowiednie metody leczenia: mobilizacje (poprawa i zwiększanie ruchomości w stawach), manipulacje (odblokowanie ruchu w stawie), masaż (działanie na tkanki miękkie takie jak mięśnie, powięź, nerwy, więzadła, ścięgna, organy wewnętrzne), stretching (rozciąganie), neuromobiliacje (przywracanie prawidłowej ruchomości nerwów). Dodatkowo terapeuta zaleca wykonywanie określonych ćwiczeń w domu i/lub w pracy, co ma zminimalizować prawdopodobieństwo wystąpienia nawrotu problemu.
Zalety terapii manualnej:
- Metoda leczenia zgodna z fizjologią człowieka
- Likwidacja źródła dolegliwości bólowych
- Skrócenie czasu leczenia, szybszy powrót do normalnej aktywności i pracy
- Zwiększenie sprawności ruchowej
- Zmniejszenie lub całkowite wyeliminowanie stanu zapalnego
- Uniknięcie stosowania farmakoterapii i jej skutków ubocznych
- Możliwość przeprowadzenia terapii w domu pacjenta
Wskazania do terapii manualnej:
- Ból głowy, migrena
- Ból kręgosłupa
- Skrzywienia kręgosłupa
- Wady postawy
- Drętwienie kończyn
- Ograniczenia zakresów ruchu w stawach m.in. po urazach, złamaniach, zwichnięciach, skręceniach, zabiegach operacyjnych
- Nerwobóle
- Przewlekłe stany napięcia mięśni
- Przemęczenie
- Zaburzenia snu
- Koślawy paluch tzw hallux valgus
Przeciwwskazania do terapii manualnej:
- Stany zapalne w fazie ostrej
- Świeże złamania
- Brak współpracy z pacjentem
- Choroba nowotworowa
- Gruźlica
- Niewydolność krążenia mózgowego
- Poważne zaburzenia internistyczne
Terapia manualna ma również zastosowanie w oddziaływaniu na pracę narządów wewnętrznych. Istnieją bowiem pewne powiązania oraz możliwość wzajemnych interakcji pomiędzy układem mięśniowo-szkieletowym a trzewnym. Stosowanie odpowiednich technik może pobudzać krążenie krwi i limfy na poziomie jamy brzusznej, klatki piersiowej oraz miednicy. Powoduje to wyrównanie ciśnienia wewnątrz jamy brzusznej oraz poprawia elastyczność struktur znajdujących się głęboko, pomiędzy trzewiami.
Odtworzenie równowagi mięśniowej jest kluczowe również dla usprawniania układu oddechowego. Zachodzące procesy degeneracyjne skutkują zwiększeniem sztywności klatki piersiowej, zmianami w obrębie oskrzeli oraz zaburzeniem funkcji mięśni wspomagających oddychanie. Terapia oddechowa u osób starszych składa się z następujących etapów:
- Wyrównanie zaburzonego napięcia mięśniowego i zwiększenie ruchomości klatki piersiowej,
- Odtworzenie funkcji oddechowej przepony, prawidłowego wzorca i rytmu oddychania.
Terapię manualną można też wykorzystać podczas leczenia nietrzymania moczu. Wyróżnia się: wysiłkowe nietrzymanie moczu, niestabilność pęcherza moczowego, mieszane nietrzymanie moczu, nietrzymanie moczu związane z przepełnieniem pęcherza moczowego, odruchowe nietrzymanie moczu. Czynnikami ryzyka są: ciąża, poród, operacje i radioterapie w obrębie miednicy, otyłość, zaparcia, menopauza, nawracające zakażenia dolnych dróg moczowych, czynniki anatomiczne i uwarunkowania genetyczne. W związku z dużym udziałem zaburzeń czynnościowych narządu ruchu w nietrzymaniu moczu, terapia obejmuje m.in.: odtworzenie prawidłowego wzorca postawy ciała, relaksację mięśni nadmiernie napiętych oraz wzmocnienie mięśni osłabionych w obrębie miednicy, odtworzenie prawidłowego wzorca oddechowego.
Standardowe, popularne leczenie niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi jest często niewskazane ze względu na działania uboczne oraz negatywny wpływ na organizm osób starszych. Dlatego leczenie za pomocą terapii manualnej jest dobrym rozwiązaniem w leczeniu dolegliwości pochodzenia mięśniowo-szkieletowego u osób starszych. Należy pamiętać, że rehabilitacja osób w podeszłym wieku w porównaniu z innymi okresami życia wiąże się z pewnymi ograniczeniami. Mając na względzie wszelkie przeciwwskazania do przeprowadzenia terapii oraz zachowując dużą ostrożność podczas rehabilitacji, terapeuta ma możliwość zniwelowania dolegliwości, tym samym poprawiając kondycję psychiczną oraz jakość życia pacjenta.
Piśmiennictwo:
- Gorzkowska A., Opala G.: Rehabilitacja w wieku podeszłym. Postępy Nauk Medycznych 2010; 6: 492-498.
- Kuncewicz E., Gajewska E., Sobieska M. et al.: Istotne problemy rehabilitacji geriatrycznej. Geriatria Polska 2006; 2: 136-140.
- Łukasik A., Barylski M., Irzmański R.: Rehabilitacja osób w wieku podeszłym – terapia z wyboru dla starzejącego się społeczeństwa. Geriatria 2011; 5: 315-323.
- Majchrzycki M., Bodnar-Nanuś A.: Osteopatia i terapia manualna w usprawnianiu osób starszych. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja 2016; 69:41-44.
