Umiejętność nadania piłce dużej prędkości podczas rzutu jest jednym z kluczowych elementów sprawności specjalnej w piłce ręcznej, od którego niejednokrotnie zależy skuteczność zawodnika w ataku (im szybciej piłka zmierza w kierunku bramki, tym mniej czasu na reakcję i skuteczną interwencje ma bramkarz).
Ponieważ zdolność ta jest niezwykle ważna nie tylko w piłce ręcznej, ale i w wielu innych dyscyplinach (np. baseball) w celu jej dogłębnego poznania przeprowadzono wiele badań. Z większości nich wynika, że zdolność do nadania piłce dużej prędkości w trakcie rzutu uzależniona jest przede wszystkim od techniki rzutu oraz od szeroko pojętej siły dynamicznej mięśni prostujących staw ramienny i obsługujących staw barkowy. Aby zatem zwiększyć prędkość lotu piłki, należy poprawić technikę rzutu lub usprawnić działanie mięśni (zwiększyć siłę, szybkość) odpowiedzialnych za jego wykonywanie.
Najbardziej specyficznym ćwiczeniem doskonalącym sprawność rzutów, będącym jednocześnie najczęściej stosowanym przez trenerów piłki ręcznej, jest poprawne technicznie rzucanie. Obciążenie w takim treningu może być regulowane poprzez zwiększenie liczby powtórzeń oraz zmianę masy piłki. O ile zwiększenie ilości powtórzeń wydaje się być mało przydatne, gdyż zaangażuje głównie komponent wytrzymałości siłowej, o tyle zmiana masy piłki może być dobrym rozwiązaniem w tej kwestii. Rzuty z piłkami o zwiększonej masie są w piłce ręcznej często stosowanymi ćwiczeniami, które maja za zadanie zwiększenie prędkości lotu piłki standardowej podczas rzutu. Pamiętać należy jednak, że masą piłki można operować w dwie strony i tak używanie piłek o zwiększonej masie będzie wpływało na komponent siły, natomiast lżejszej na komponent szybkościowy.
Większość przeprowadzonych badań poświęcona jest wpływowi treningu piłkami o zwiększonej masie na szybkość lotu piłki tradycyjnej podczas rzutu. Już w 1976 roku Mikkelsen i Olesen wykazali w swych badaniach, że wśród piłkarzy ręcznych wysokiej klasy trening cięższą piłką wpływa na zwiększenie prędkości lotu standardowej. Istnieją jednak badania, w których dowodzono, że trening piłkami o zwiększonej masie nie przynosi istotnej statystycznie zmiany w prędkości lotu piłki standardowej.
Biorąc pod uwagę niejednoznaczność wyżej przytoczonych badań oraz fakt, że brały one pod uwagę tylko trening piłką o zwiększonej masie, bardzo interesujące wydają się być badania duńskich piłkarek ręcznych, które w trakcie 8 tygodniowego treningu zostały podzielone na 3 grupy, a każda z nich wykonywała dodatkowy trening rzutowy z piłkami o różnej masie (lżejszą od standardowej, standardową i cięższą od standardowej – 300g, 400g i 500g). Nie mniej interesujące okazały się wyniki, które wykazały że tylko w grupie rzucającej lżejszymi piłami zanotowano statystycznie istotny wzrost prędkości lotu piłki standardowej (z 16,9 do 17.3 m/s). W grupie stosującej cięższe piłki nie zanotowano zmian tego parametru. Przyczyną takiej zależności może być znany z treningu sprinterskiego transfer prędkości z ruchu szybszego na wolniejszy (piłka o zmniejszonej masie umożliwiała oddawanie szybszych rzutów). Badania te stoją niejako w sprzeczności z wcześniej przytoczonymi opracowaniami w których zastosowanie cięższej piłki (800 g) w grupie męskiej przyniosło pozytywne zmiany w prędkości lotu piłki standardowej. Jakie są więc przyczyny tych niejednorodności? PRĘDKOŚĆ LOTU PIŁKI PODCZAS RZUTU
W trakcie rzutu przejawiana jest moc mięśniowa w zakresie małego oporu zewnętrznego (masa piłki ok 400g), przez co trening skoncentrowany na poprawie szybkości rzuconej piłki także powinien odbywać się w tym zakresie (stosowany powinien być niewielki opór zewnętrzny). Zastosowanie piłek o zbyt dużej masie może zaszkodzić szybkości lotu piłki standardowej dwojako. Po pierwsze wpłynąć bardziej na komponent siłowy, niż szybkościowy, przez co ręka będzie wprawdzie silniejsza (rzuci szybciej piłką cięższą), jednak nie szybsza i przy niskiej masie piłki, gdzie istotniejszy jest komponent szybkościowy, nie zauważymy pozytywnych zmian. Po drugie, zbyt duża masa piłki w stosunku do siły mięśniowej może spowodować zaburzenie techniki rzutu – w celu uniknięcia dużych przeciążeń na staw barkowy i łokciowy, rzucający będzie automatycznie usztywniał rękę i pracował większymi grupami mięśniowymi, przez co treningowi poddawane będą nie wszystkie mięśnie biorące udział w rzucie. Często zdarza się też, że w obawie przed kontuzją zawodnicy nie wykonują tego ćwiczenia z pełną intensywnością. Ponad to w dużej mierze, za prędkość rzutu odpowiada jego prawidłowa technika, czyli synchronizacja ruchu poszczególnych segmentów ciała, która może być zaburzona poprzez wcześniej wspomniane, nadmierne usztywnianie mięśni. PRĘDKOŚĆ LOTU PIŁKI PODCZAS RZUTU
Jak powszechnie wiadomo, kobiety mają stosunkowo niską siłę mięśni kończyn górnych w porównaniu z mężczyznami. Można zatem przypuszczać, że stosowana w eksperymencie piłka o zwiększonej masie była dla nich zbyt ciężka. W badaniach w których wykazano pozytywną zależność pomiędzy treningiem piłką cięższą, a prędkością lotu piłki standardowej, brali udział piłkarze ręczni reprezentujący wysoki poziom sportowy. Możemy zatem przypuszczać, że ich przygotowanie siłowe stało na wysokim poziomie i zastosowanie ciężkiej piłki nie powodowało wymienionych wcześniej zaburzeń w technice i zawodnicy wykonywali nią rzuty z dużą prędkością i 100 % intensywnością, co może tłumaczyć pozornie wykluczające się wyniki obydwu eksperymentów.
Jakie więc wnioski możemy wynieść z wyników powyżej przytoczonych badań? Przede wszystkim, są one kolejnym zachęceniem do stosowania, tak bardzo w sportach zespołowych niepopularnej, indywidualizacji treningu. Okazać się może, iż dla części zawodników trening z ciężkimi piłkami przyniesie zamierzone efekty, a dla części wręcz odwrotne. Często powielanie utartych schematów, które niekoniecznie są adekwatne dla konkretnej grupy wiekowej czy stanu jej przygotowania motorycznego może zatem prowadzić do efektów odwrotnych niż zamierzone. W stosowaniu treningu cięższymi piłkami bardzo ważna jest zatem kontrola, zarówno bieżąca (czy dany zawodnik jest w stanie wykonać z danym obciążeniem ćwiczenie poprawnie technicznie) jak i etapowa (czy dane ćwiczenie rzeczywiście przynosi zamierzone efekty w postaci wzrostu prędkości rzuconej piłki). Warto także zastanowić się czy w trenowanej grupie, chociażby w formie eksperymentalnej, nie warto zastosować treningu lżejszymi piłkami.
Opracowano na podstawie : PRĘDKOŚĆ LOTU PIŁKI PODCZAS RZUTU
Edwards Van Muijen A., Joris H., Kemper H., Schenau G. 1991. Sports Training, Medicine and Rehabilitation, vol.2, 103-113.
Artykuł przetłumaczony i opracowany przez Jerzego Eliasza w: Sport Wyczynowy 1993, nr 1-2/337-338. PRĘDKOŚĆ LOTU PIŁKI PODCZAS RZUTU
