We współczesnym sporcie dobór zawodników do grupy treningowej staje się coraz trudniejszy. Dlatego też właściwie zaplanowany proces doboru i selekcji zawodników do specjalistycznej grupy chodu sportowego, jako jednej z konkurencji lekkoatletycznych, jest niezwykle istotny. W lekkiej atletyce do konkurencji o charakterze wytrzymałościowym szukamy młodych adeptów przedstawiających wysoki poziom ogólnej wydolności organizmu. Do chodu sportowego najlepsi będą zawodnicy, którzy oprócz cech wysokiej wydolności radzą sobie z ogólną koordynacją organizmu i łatwo poznają techniczne aspekty ruchu. Należy również zwrócić uwagę na pewne czynniki psychologiczne, które pomogę zweryfikować mniej lub bardziej przydatne cechy charakteru.

Rodzaje selekcji

Dynamiczny i prawidłowo prowadzony proces selekcji powinien zmierzać do wyboru osobników o optymalnych warunkach morfologicznych, psychicznych i sprawnościowych, gwarantujących osiągnięcie w przyszłości wysokich wyników sportowych. Możemy wyróżnić dwa rodzaje selekcji:

Selekcja naturalna – polega na stopniowym rozwijaniu zainteresowań w toku procesu szkoleniowego. Jeśli część zawodników rezygnuje z udziału w treningach, ma to charakter naturalny i wynika z opcji samych zawodników. Osoby, które nie radzą sobie na treningach, nie wykazują postępów, nie czynią progresji w kolejnych latach, przestają w końcu okazywać motywację do rozwoju zawodniczego i kończą przygodę ze sportem.

Selekcja ukierunkowana – zmierza do zakwalifikowania do procesu szkoleniowego osobników obdarzonych specyficznymi cechami mierzonymi za pomocą testów. Do specjalistycznej grupy treningowej nadają się zawodnicy, którzy podczas testów osiągają wysokie wyniki, a także zajmują czołowe miejsca na zawodach. Trener decyduje o powołaniu zawodnika na kolejne zawody lub kwalifikuje do udziału w obozie sportowym.

Oprócz tego podziału proces wyselekcjonowania zawodników możemy podzielić na etapy: wstępny i właściwy.

Selekcja wstępna to systematyczna obserwacja dzieci na zajęciach wychowania fizycznego oraz zajęciach pozalekcyjnych. Powinna być poparta pomiarami sprawności motorycznej i niektórych wskaźników budowy ciała. Zebrane tą drogą informacje mogą pozwolić na zakwalifikowanie uczniów do szkolenia sportowego w lekkiej atletyce. Również tych, którzy zapoznani z jedną dyscypliną sportu w przyszłości nabiorą ochoty na uprawnianie innych sportów w późniejszym okresie życia.

Selekcja właściwa jest prowadzona przez cały czas podstawowego szkolenia sportowego. Jej celem jest wybór najbardziej uzdolnionych jednostek pod względem predyspozycji sprawnościowych, biologicznych i psychicznych do poszczególnych konkurencji lekkoatletycznych, w tym chodu sportowego. Selekcja ta jest realizowana za pomocą specjalnych testów. Wybrani tą drogą kandydaci są kierowani do dalszego szkolenia ukierunkowanego, na które składa się:

– selekcja specjalistyczna – wskazuje zawodników do uprawiania wybranej konkurencji na podstawie predyspozycji fizycznych pasujących do specyfiki chodu sportowego. Zawodnik powinien przedstawiać uzdolnienia w perspektywie przyszłego mistrzostwa sportowego.

– selekcja wysokiego wyczynu – obejmuje zawodników uprawiających już chód sportowy, ukierunkowanych na tę konkurencję na podstawie predyspozycji psychicznych, budowy ciała, osiąganych wyników, a także podejścia do treningu. Pozwala na wyłonienie zawodników, którzy mają szansę osiągnięcia w przyszłości mistrzostwa sportowego.

Przy wyborze do grupy pomocne mogą być dane statystyczne. Stanowią one tylko informację na temat jednostek przeciętnych lub najbardziej typowych, i nie mogą być jedynym wyznacznikiem naboru do grupy. Tworzą one mimo wszystko ważną informację dla trenerów, na temat cech charakterystycznych u zawodnika.

Charakterystyka chodziarza:

– budowa ciała chodziarza jest podobna do budowy biegacza na 1500 m,

– wysokość ciała – około 175 cm,

– ciężar ciała ok. 60 kg,

– różnica wysokości ciała –  ciężar ciała = cca 115,

– typ ektomorficzny lub mezomorficzny,

– smukła sylwetka,

– dobrze rozwinięte mięście, nie tylko kończyn dolnych,

– szerokie ramiona i klatka piersiowa.

Kolejne informacje przydatne przy doborze to charakter wysiłku. Przy każdym rodzaju pracy energia pochodzi z różnorakich źródeł. Jest to warunkowane przede wszystkim czasem trwania zawodów. Chód sportowy jest konkurencją specyficzną o charakterze wytrzymałościowym, podczas której 98% dystansu pokonywanej jest w warunkach metabolizmu tlenowego. Parametry fizjologiczne chodziarza są charakteryzowane w tym zakresie następującymi wartościami:

– VO_2max  = 68 -78 ml ∙kg ^-1 ∙ min^-1,

– Poziom VO na progu  = AT 75-90% VO_2max,

– Maksymalna częstość skurczów serca = 195-205 ud ∙ min^-1,

– Tętno tlenowe = 20-26 ml ∙ kg^-1,

– Maksymalna minutowa wentylacja = 130-161 l ∙min^-1.

Działania trenera

Trener prowadzący szkolenie w chodzie sportowym musi przeprowadzić taki nabór do swojej grupy treningowej, aby selekcja wyłoniła spośród kandydatów jednostki najbardziej utalentowane i rokujące w przyszłości osiągnięcie wysokiego poziomu sportowego. Ważną rolę odgrywa kontakt szkoleniowca z nauczycielami wychowania fizycznego, analizy testów sprawności ogólnej, wyniki szkolnych zawodów, imprez międzyszkolnych, rezultaty na „czwartkach lekkoatletycznych”. Dobre efekty przynosi obserwacja i selekcja wybitnych jednostek z imprez lokalnych o charakterze masowym, w wyniku których najbardziej wybijające się jednostki zachęcamy do udziału w zorganizowanych formach szkolenia lekkoatletycznego.

Chód sportowy jak i inne konkurencje lekkoatletyczne, a szczególnie o charakterze wytrzymałościowym wymagają od zawodników dużej determinacji oraz innych cech wolicjonalnych umożliwiających zdobywanie laurów sportowych. Pożądanymi cechami u naszych pretendentów będą:

– potrzeba przebywania na świeżym powietrzu,

– naturalne zapotrzebowanie na długi ruch,

– chęć rywalizacji, porównywania się z rówieśnikami (widoczne szczególnie u chłopców),

– zainteresowanie wyczynem, profesjonalizmem.

Podczas zaznajamiania z konkretną dyscypliną sportu przydatne jest poznanie przez młodego człowieka plusów treningu na najwyższym poziomie (sposób na życie, możliwość odwiedzenia różnych zakątków świata, poznanie interesujących ludzi, korzyści materialne) oraz zapoznanie z pewnymi niedogodnościami, które mogą się pojawić na przestrzeni lat sportowej kariery (kontuzje, presja, spore zainteresowanie innych naszymi postępami).

Przy przeprowadzaniu naboru wśród kandydatów zwracamy uwagę na:

1. Sprawność ogólną
2. Wysoką koordynację ruchową
3. Czerpanie przyjemności w pokonywania biegiem lub marszem długich dystansów
4. Wysoką wydolność organizmu
5. Znajomość podstawowych przepisów rozgrywania zawodów
6. Zainteresowanie lekką atletyką i sportem w ogóle

Dodatkowym atutem jest posiadanie przez kandydatów predyspozycji psychicznych takich jak:

– silna motywacja do uprawiania sportu,

– umiejętność dobrej organizacji czasu (nauka, trening, wypoczynek, rozrywka),

– umiejętność samooceny, kontroli postępów,

– pewność siebie i wiara w swoje możliwości sportowe.

Niepożądane będą:

– częsta zmienność nastroju i zainteresowań,

– mała wytrwałość w spełnianiu swoich planów,

– reakcje nieadekwatne do sytuacji,

– skłonność do stanów depresyjnych,

– samooszukiwanie, brak konsekwencji,

– podatność na urazy,

– agresja,

– trudności w nawiązywaniu kontaktów w grupie,

– brak współpracy z innymi zawodnikami,

– nieuznawanie autorytetu trenera.

Od początku prowadzenia szkolenia z młodymi zawodnikami, należy uczyć ich prawidłowej techniki konkurencji lekkoatletycznej, którą trenują. Należy również zaznajomić ich z przepisami obowiązującymi na zawodach sportowych, a także wyjaśnić przepisy gwarantujące dotarcie do mety podczas zawodów w chodzie sportowym.

Podstawą prawidłowego i harmonijnego rozwoju sportowego jak i ogólnego rozwoju fizycznego jest sprawność ruchowa. Przy przeprowadzaniu testów sprawności należy oceniać przynajmniej kilka parametrów, aby nie prowadzić do zbyt wczesnej specjalizacji. Chodzi tu również o ocenę, czy dany zawodnik jest z punktu widzenia wieloletniego szkolenia perspektywiczny. Poniżej zamieszczono przykładowe wyniki testów sprawności ogólnej i specjalnej przydatne przy ocenie zawodników.

Tab. 1 Zalecane wyniki sprawności ruchowej ogólnej

	Chłopcy			Dziewczęta
Wiek	15	16-17	18-19	15	16-17	18-19
Bieg na 50 m (s)	7,9	7,6	7,4	8,4	8,1	8,0
Skok w dal z miejsca (cm)	190	200	220	180	185	190
Rzut piłką lekarską 2kg (m)	7,00	7,50	8,00	6,00	6,50	7,00
Bieg 12 min (m)	2700	3000	3200	2600	2700	2900

Tab. 2. Zalecane wyniki w sprawności specjalnej

Bibliografia:

1. „Chód sportowy” Ivan Čillik, Martin Pupiš, Peter Korčok (w: „Lekkoatletyka – część I Biegi i chód sportowy” pod red. T. Gabrysia i Z. Borka), Katowice 2005

2. „Chód sportowy” Krzysztof Kisiel, Biblioteka Trenera, Warszawa 2008