Aktualne dane epidemiologiczne wskazują, że co najmniej 20% populacji dorosłej cierpi na częste i nawracające bóle głowy. Podaje się, że w 30 – 80% przypadków przyczyną tych dolegliwości jest napięciowy ból głowy (ang. NBG, tension – type headache) pochodzenia mięśniowego. Kluczowy staje się opis zespołu bólu mięśniowo – powięziowego (ang. MFPS, myofascial pain syndrome), definiowany jako stan funkcjonalnego zaburzenia, wywołanego przez aktywne punkty spustowe (ang. TrP, trigger point) oraz punkty utajone powodujące zaburzenia bez efektu bólowego. W większości przypadków obecność TrP związana jest z zespołem bólu mięśniowo – powięziowego, któremu towarzyszą ograniczenia ruchomości w stawach, sztywność oraz osłabienie siły mięśniowej. Do nasilenie tych objawów dochodzi w czasie dłuższego braku aktywności fizycznej np. po dłuższym siedzeniu.
Jedną z metod leczenia NBG jest terapia punktów spustowych, która prowadzi do polepszenia stanu zdrowia pacjenta, wpływając bezpośrednio na skrócenie czasu trwania oraz zmniejszenie natężenia epizodu bólowego. Efektem terapii jest przywrócenie prawidłowej biochemii oraz fizjologicznej długości elementów mięśniowo – powięziowych.
Punkt spustowy to miejsce o bardzo dużej wrażliwości, zlokalizowane w mięśniach szkieletowych. W czasie palpacji TrP możliwe jest wyczucie charakterystycznego zgrubienia w przebiegu włókien mięśniowych. Każdy TrP wywołuje specyficzne dla siebie doznania bólowe, które są indukowane naciskiem. Ponadto punkty spustowe wiążą się z występowaniem bólów rzutowanych, w ściśle określonych miejscach, wzmożonym napięciem mięśniowym lub generowaniem reakcji wegetatywnych. Wyróżniamy aktywne TrP, będące przyczyną bólu rzutowanego (Ryc.1.) w obszarach nieraz bardzo odległych od rzeczywistego miejsca ich lokalizacji oraz utajone TrP, które nie wywołują bólu spontanicznego, ale wpływają na ograniczenie ruchomości, osłabienie siły mięśniowej oraz zmianę postawy ciała.
Terapia punktów spustowych w napięciowych bólach głowy:
W czasie terapii NBG należy sprecyzować w obrębie którego mięśnia znajduje się TrP, odpowiadający za wywołanie bólu u pacjenta. Mięśnie, które należy brać pod uwagę to:
Mięśnie obręczy barkowej:
- Mięsień (m.) czworoboczny grzbietu, część (cz.) zstępująca (trapezius); przyczep początkowy (pp): guzowatość potyliczna zewnętrzna, i przyśrodkowa 1/3 dł. kresy karkowej górnej, więzadło karkowe, wyrostki kolczyste kręgu C7; przyczep końcowy (pk): boczna powierzchnia obojczyka, wyrostek barkowy łopatki;
Mięśnie szyi:
- M. mostkowo-obojczykowo-sutkowy (sternocleidomastoideus); (pp): rękojeść mostka i boczna 1/3 dł. obojczyka, (pp): wyrostek sutkowaty kości (k.) skroniowej;
- M. płatowaty głowy (splenius capitis); (pp): więzadło karkowe na poziomie C3-C6, wyrostki kolczyste C7-Th4; (pk): wyrostek sutkowaty k. skroniowej i boczna 1/3 dł. kresy karkowej górnej;
- M. półkolcowy głowy (semispinalis capitis); (pp): wyrostki poprzeczne C7-Th6, wyrostki stawowe C4-C6, (pk): przyśrodkowa 1/2 dł. k. potylicznej pomiędzy kresą karkową górną i dolną;
Mięśnie gnykowe
- M. dwubrzuścowy (digastricus);
- M. rylcowo-gnykowy (stylohyoideus);
- M. żuchwowo-gnykowy (mylohyoideus);
- M. bródkowo-gnykowy (geniohyoideus);
- M. mostkowo-gnykowy (sternohyoideus);
- M. łopatkowo-gnykowy (omohyoideus);
- M. mostkowo-tarczowy (sternothyroideus);
- M. tarczowo-gnykowy (thyrohyoideus).
Mięśnie głowy
- M. potyliczno-czołowy (occipitofrontalis); (pp): kresa karkowa górna, wyrostek sutkowaty k. skroniowej, (pk): czepiec ścięgnisty, powięź kości czołowej;
Mięśnie mimiczne
- M. jarzmowy większy (zygomaticus major); (pp): k. jarzmowa, (pk): powięź kącika ust górnej wargi;
- M. policzkowy (buccinator); (pp): k. szczękowa i żuchwa, (pk): powięź kącika ust;
- M. okrężny oka (orbicularis oculi); (pp i pk): m. otacza oko;
- M. dźwigacz wargi górnej (levator labii superioris); (pp): k. szczękowa, (pk):powięzi i mm. górnej wargi;
Mięśnie żucia:
- M. żwacz (masseter); (pp): k. jarzmowa, wyrostek jarzmowy, (pk): powierzch. kąta żuchwy, trzon i wyrostek dziobiasty żuchwy;
- M. skroniowy (temporalis); (pp): dół skroniowy, (pk): przednio-górna cz. trzonu żuchwy;
- M. skrzydłowy boczny (pterygoideus lateralis); (pp): kość klinowa, (pk): szyjka żuchwy, torebka stawowa i krążek stawu skroniowo-żuchwowego;
- M. skrzydłowy przyśrodkowy (pterygoideus medialis): (pp): k. klinowa i k. szczękowa, (pk): wew. powierzchnia kąta żuchwy, górna cz. trzonu żuchwy;
Mięśnie podpotyliczne:
- M. skośny górny głowy (obliquus capitis superior); (pp): wyrostek poprzeczny kręgu szczytowego, (pk): poniżej odcinka bocznego kresy karkowej dolnej;
- M. prosty tylny mniejszy głowy (rectus capitis minor); (pp): guzek tylny kręgu szczytowego; (pk): poniżej odcinka przyśr. kresy karkowej dolnej k. potylicznej;
- M. prosty tylny większy głowy (rectus capitis posteriori major); (pp): wyrostek kolczysty kręgu obrotowego, (pk): poniżej środkowej cz. kresy karkowej dolnej;
- M. skośny dolny głowy (obliquus capitis interior); (pp): wyrostek kolczysty kręgu obrotowego, (pk): wyrostek poprzecznym kręgu szczytowego;
- M. prosty boczny głowy (rectus capitis lateralis); (pp): wyrostek poprzeczny kręgu szczytowego, (pk): powierzchnia dolna wyrostka szyjnego k. potylicznej.
Ryc. 1. Wzorzec bólu głowy pochodzący z aktywności TrP w obrębie mięśni głowy, karku i szyi.
Źródło: Chochowska M., Ogrodowczyk R., Klonowska J. Napięciowe bóle głowy a zespół bólu mięśniowopowięziowego. Część II. Leczenie niefarmakologiczne– uwalnianie punktów spustowych (terapia manualna). Hygeia Public Health. 2015:50(2);288-293.
Techniki wykorzystywane w czasie terapii:
- Manualna kompresja regionu TrP,
- Manualne rozciąganie obszaru TrP,
- Manualne rozciągnie powięzi powierzchownej,
- Manualne rozciąganie sklejeń powięzi,
- Selektywne rozciaganie terapeutyczne,
- Auto streching,
- Suche igłowanie.
Opracowano na podstawie:
- Chochowska M., Ogrodowczyk R., Klonowska J. Terapia punktów spustowych w napięciowych bólach głowy. Rehabil Med. 2015:5;61-67.
- Kuncewicz E., Sobieska M., Samborski W.: Bóle mięśniowo-powięziowe a napięciowy ból głowy. Ann Acad Med Stet. 2008;54:(3);5-9.
- Chochowska M., Ogrodowczyk R., Klonowska J. Napięciowe bóle głowy a zespół bólu mięśniowopowięziowego. Część II. Leczenie niefarmakologiczne– uwalnianie punktów spustowych (terapia manualna). Hygeia Public Health. 2015:50(2);288-293.
